Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί το συχνότερο καρκίνο στο γυναικείο πληθυσμό, ενώ είναι εξαιρετικά σπάνιος και στους άνδρες. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στις αναπτυγμένες χώρες, μεταξύ τον οποίων και η Ελλάδα, υπολογίζεται ότι μία στις 8 γυναίκες θα προσβληθεί από καρκίνο του μαστού (12%). Το στοιχείο αυτό έχει οδηγήσει στην καθιέρωση προγράμματος προληπτικού ελέγχου το οποίο έχει ως στόχο να ανιχνεύσει τη νόσο σε πρώιμο στάδιο.
Ο καρκίνος του μαστού σε αρχικό στάδιο έχει εξαιρετική πρόγνωση. Υπάρχουν ξεκάθαρες παγκόσμιες κατευθυντήριες οδηγίες που προσδιορίζουν τον τρόπο με τον οποίο γίνεται ο προληπτικός έλεγχος καθώς και η διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση των παθήσεων του μαστού. Για παράδειγμα είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένο επιστημονικά ότι όταν ένα εύρημα χαρακτηρίζεται ύποπτο πρέπει να ακολουθεί βιοψία με βελόνα πριν από οποιοδήποτε άλλο θεραπευτικό χειρισμό.
Η εφαρμογή προγραμμάτων προληπτικού ελέγχου στο γενικό πληθυσμό έχει μειώσει την θνητότητα από τον καρκίνο του μαστού κατά 40%. Σε αυτό συνετέλεσε η βελτίωση των απεικονιστικών μεθόδων που επιτρέπει την ανίχνευση πολύ μικρών όγκων ή πρώιμων μορφών καρκίνου και η εξέλιξη της ογκολογίας και της χειρουργικής του μαστού. Η βέλτιστη και ολιστική θεραπευτική αντιμετώπιση μίας κακοήθειας στον μαστό προϋποθέτει την συνεργασία πολλών ειδικοτήτων (ογκολογικό συμβούλιο).
Ο προληπτικός έλεγχος περιλαμβάνει περιοδικό απεικονιστικό έλεγχο (βασική εξέταση είναι η μαστογραφία και συμπληρωματική εξέταση το υπερηχογράφημα μαστών), επίσκεψη σε μαστολόγο και αυτοεξέταση σε μηνιαία βάση.
Όχι. Προληπτικό έλεγχο μαστών κάνουν όλες οι γυναίκες ανεξαρτήτως ιστορικού. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο σποραδικός καρκίνος του μαστού, γυναίκες δηλαδή χωρίς κάποιο ιστορικό, αντιπροσωπεύει το 80 - 85%, ενώ ο κληρονομούμενος καρκίνος μόνο το 15 - 20%.
Σύμφωνα με τις διεθνείς οδηγίες ο προληπτικός έλεγχος για γυναίκες 25 - 40 ετών περιλαμβάνει κλινική εξέταση σε συνδυασμό με ένα υπερηχογράφημα μαστών ανά 1 - 3 χρόνια. Σε ηλικίες άνω των 40 ετών ξεκινά ο τυπικός προληπτικός έλεγχος που πρέπει να επαναλαμβάνεται σε ετήσια βάση με μαστογραφία, υπερηχογράφημα μαστών και κλινική εξέταση. Ο προληπτικός έλεγχος περιλαμβάνει και μηνιαία αυτοεξέταση ανεξάρτητα από την ηλικία της γυναίκας. Παρά τις διχογνωμίες που υπάρχουν στην επιστημονική κοινότητα προτείνεται να γίνεται μία μαστογραφία αναφοράς στην ηλικία των 35 ετών περίπου. Στις γυναίκες με βεβαρυμμένο οικογενειακό ιστορικό ο προληπτικός έλεγχος μπορεί να τροποποιηθεί από τον κλινικό γιατρό σύμφωνα με τις διεθνείς οδηγίες.
Μια γυναίκα που ελέγχεται τακτικά έως την ηλικία των 70 ετών αντιμετωπίζει πολύ μικρό κίνδυνο να νοσήσει σε μεγαλύτερη ηλικία. Ωστόσο ο κίνδυνος δε μηδενίζεται. Η ισχύουσα άποψη είναι ότι μία γυναίκα άνω των 70 ετών πρέπει να ελέγχεται σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού της.
Και στις δύο περιπτώσεις χρησιμοποιείται ιονίζουσα ακτινοβολία για να δημιουργηθεί μια εικόνα του μαστού. Στην αναλογική μαστογραφία η εικόνα αποθηκεύεται σε ένα ακτινολογικό film ενώ στην ψηφιακή μαστογραφία αποθηκεύεται με τη μορφή ενός ηλεκτρονικού αρχείου με συνέπεια να μπορεί να υποστεί επεξεργασία και να αξιοποιηθεί περαιτέρω. Παρότι οι μελέτες που έχουν γίνει δεν έδειξαν κάποια υπεροχή της ψηφιακής μαστογραφίας στη μείωση των θανάτων από καρκίνο του μαστού, η ψηφιακή μαστογραφία παρουσιάζει μεγαλύτερη ευαισθησία και ακρίβεια ιδιαίτερα στις νεότερες γυναίκες με πυκνούς μαστούς. Το όφελος της προληπτικής μαστογραφίας υπερκεράζει το θεωρητικό απειροελάχιστο κίνδυνο της έκθεσης στην ακτινοβολία
Όχι. Ο απεικονιστικός έλεγχος έχει την ίδια διαγνωστική αξία σε οποιαδήποτε ημέρα του κύκλου καθώς οι καλοήθεις και κακοήθεις αλλοιώσεις απεικονίζονται το ίδιο. Η μόνη περίπτωση που η μαστογραφία είναι προτιμότερο να γίνεται κατά την 7 - 12η ημέρα του κύκλου αφορά σε γυναίκες με κυκλική μασταλγία, δηλαδή γυναίκες με πρήξιμο και πόνο στους μαστούς κατά τη διάρκεια της περιόδου.
Όχι. Το υπερηχογράφημα αποτελεί συμπληρωματική εξέταση στη μαστογραφία ιδίως σε νεαρές γυναίκες με πυκνούς μαστούς. Η μαγνητική μαστογραφία έχει μεγάλη ευαισθησία στην απεικόνιση κακοήθους βλάβης αλλά εμφανίζει χαμηλή ειδικότητα. Αυτό σημαίνει πως σε έλεγχο ασυμπτωματικών γυναικών εμφανίζει σε ποσοστό 30 - 35% ψευδώς θετικά αποτελέσματα, δηλαδή ανιχνεύει «καρκίνους» που δεν υπάρχουν. Επίσης έχει χαμηλή ευαισθησία στην ανίχνευση του in situ καρκινώματος των πόρων σε αντίθεση με την ψηφιακή μαστογραφία. Συνεπώς o προληπτικός έλεγχος των μαστών πρέπει να γίνεται με ψηφιακή μαστογραφία και να συνοδεύεται κατά περίπτωση και από υπερηχογράφημα μαστών ενώ η μαγνητική μαστογραφία πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο με συγκεκριμένες ενδείξεις.
Η εξέταση των μαστών στα πλαίσια του προληπτικού ελέγχου θεωρείται ολοκληρωμένη με την επίσκεψη σε ειδικό χειρουργό μαστού που θα διερευνήσει ιστορικό της κάθε γυναίκας, θα αξιολογήσει τον απεικονιστικό έλεγχο και θα κάνει και κλινική εξέταση των μαστών.
Η μαστογραφία μπορεί να διαγνώσει το 86% των καρκίνων του μαστού. Το υπερηχογράφημα μαστών δίνει επιπλέον πληροφορίες, ωστόσο έχει 10% πιθανότητα μη διάγνωσης νεοπλασματικής βλάβης. Κατά την κλινική εξέταση μπορεί να διαγνωστούν όγκοι που δεν έγιναν αντιληπτοί στην απεικόνιση διότι η σύσταση των μαστών δεν το επιτρέπει (πολύ πυκνοί μαστοί), η φύση της νόσου είναι ιδιαίτερη (νόσος Paget, λοβιακός καρκίνος, in situ καρκίνος χωρίς μικροεπασβεστώσεις), η θέση τους είναι «εκτός» μαστογραφίας (υποκλείδιες χώρες, πλάγιο θωρακικό τοίχωμα), διέφυγαν της πρώτης αξιολόγησης (η δεύτερη αξιολόγηση αποκαλύπτει τουλάχιστον 4% επιπλέον κακοήθειες).
Η αυτοεξέταση των μαστών πρέπει να γίνεται κάθε μήνα και αποτελεί σημαντικό κομμάτι του προληπτικού ελέγχου. Σκοπός της αυτοεξέτασης είναι να εντοπίσει τυχόν αλλαγές στο μαστό ή κάποιο νέο ψηλαφητό εύρημα και να οδηγήσει τη γυναίκα στον κλινικό γιατρό.
Συμπερασματικά λοιπόν, όλες οι γυναίκες τουλάχιστον μετά την ηλικία των 40 ετών πρέπει μία φορά το χρόνο να κάνουν προληπτικό έλεγχο με μαστογραφία, υπερηχογράφημα μαστών και κλινική εξέταση. Ο καρκίνος του μαστού είναι δυστυχώς ένας συχνός και απροσδόκητος «επισκέπτης». Ο προληπτικός έλεγχος και η έγκαιρη διάγνωση εξασφαλίζει άριστη πρόγνωση.